بیماری آنفلوآنزا:
آنفلوآنزا بیماری ویروسی حاد دستگاه تنفسی فوقانی است که با تب، سردرد، درد عضلانی، تعریق، آبریزش بینی، گلودرد و سرفه تظاهر میکند. سرفه اغلب شدید و برای مدتی ادامه می‌یابد ولی سایر نشانه های بیماری بعد از ۲ تا ۷ روز خود به خود بهبودی پیدا میکند.
اپیدمیولوژی:
اهمیت آنفلوانزا در سرعت انتشار همه گیریها، وسعت و تعداد مبتلایان و شدت عوارض آن، به خصوص ذات الریۀ ویروسی و باکتریایی میباشد. در همه گیریهای بزرگ شکل شدید یا کشندۀ بیماری بیشتر نزد سالمندان و افرادی که به دلیل عوارض مزمن قلبی، ریوی، کلیوی، بیماریهای متابولیک، کم خونی و یا نارسایی ایمنی ناتوان شده اند مشاهده میشود.
عامل عفونت:
ویروس انفلوآنزا از خانوادۀ ارتومیکسوویریده است که سه تیپ A و B و C دارد. آنفلوآنزای تیپ A با زیرگونه های، (H1N1 ،H3N2 ،H2N2) توانسته است همه گیریها و جهانگیریهای بیماری را ایجاد کند. تیپ B ویروس با میزان کمتری مسئول ایجاد همه گیریهای منطقه ای یا گسترده و تیپ C در ایجاد موارد تک‌گیر و همه گیریهای کوچک موضعی نقش داشته است. تیپهای ویروسی به وسیلۀ خصوصیات آنتیژنی دو نوع پروتئین نسبتاً ثابت آنها، (نوکلئو پروتئین و ماتریکس پروتئین)، تشخیص داده میشوند.
زیرگونه های آنفلوانزای A براساس خصوصیات آنتیژنیک گلیکوپروتئینهای سطحی آنها، (هماگلوتینین H) و (نورآمینیداز N) طبقه‌بندی میشوند. موتاسیون مکرر ژنهای گلیکو پروتئینهای سطحی ویروسهای آنفلوانزای A و B منجر به ایجاد تیپهای گوناگون میشود که براساس منطقۀ جغرافیایی، شماره کشت و سال جداشدنشان نامگذاری میشوند. تا کنون ۱۶ گونه هماگلوتینین H و ۹ گونه نورآمینیداز N برای تیپ A شناخته شده است.
ترشح ویروس:
ویروس را قبل از شروع علایم بیماری (۲۴ ساعت قبل) در ترشحات دستگاه تنفسی فرد آلوده میتوان شناسایی کرد. به طور معمول ویروس بعد از ۵ تا ۱۰ روز در ترشحات ویروسی فرد آلوده قابل گزارش نیست.
روش انتقال:
مهمترین راه انتقال ویروس در محیطهای بستۀ پر جمعیت مثل اتوبوس از طریق هوا میباشد. از آنجا که ویروس آنفلوانزا ممکن است ساعتها در شرایط سرد و رطوبت کم در محیط، زنده بماند انتقال ویروس از طریق ترشحات آلوده نیز میتواند صورت گیرد.
دوره کمون:
این مدت کوتاه بوده و معمولاً بین ۱ تا ۳ روز است.
دوره واگیری:
دفع ویروس احتمالاً در بالغین بین ۳ تا ۵ روز بعد از بروز نشانه‌های بالینی بیماری و در کودکان تا ۷ روز بعد از آن ادامه خواهد داشت.
یافته ها و علائم بالینی:
۱ -آنفلوانزای بدون عارضه:
آنفلوانزای بدون عارضه به طور مشخص با حملۀ ناگهانی علائم بعد از یک دوره کمون ۱ تا ۳ روزه شروع میشود. بسیاری از بیماران میتوانند زمان شروع علائم را ذکر کنند. علائم عمومی غالب بوده و شامل تب، لرز، سردرد، درد عضلانی، بیحالی و بی‌اشتهایی میباشد. معمولاً درد عضلانی یا سردرد بیشترین علامت مشکل‌ساز است و شدت آن مرتبط با اوج تب است. درد عضلانی ممکن است در اندامها و یا عضلات ناحیۀ پشت دیده شود. در کودکان درد عضلات ساق پا ممکن است به طور واضحی وجود داشته باشد. درد مفاصل به طور شایع دیده میشود. درد شدید در عضلات چشم میتواند به وسیلۀ نگاه کردن به اطراف تشدید شود. علائم چشمی دیگر شامل اشک ریزش و سوزش چشم است. علائم عمومی معمولاً به مدت ۳ روز باقی میمانند.
علائم تنفسی شامل سرفۀ خشک، درد شدید گلو، انسداد و ترشح بینی است. این علائم به طور معمول در شروع بیماری وجود دارند اما تحت تأثیر علائم عمومی پوشانده میشوند. همچنین خشونت صدا و خشکی یا ناراحتی گلو ممکن است وجود داشته باشد اما این علائم وقتی که علائم عمومی کمرنگ میشوند ظاهر شده و ۳ تا ۴ روز بعد از فروکش کردن تب باقی میمانند. سرفه اکثراً وجود داشته و سختترین علامت است و ممکن است همراه با ناراحتی یا سوزش زیر جناق سینه باشد. بالغین مسن ممکن است فقط تب بالا، سستی و گیجی بدون شکایات تنفسی مشخص داشته باشند. به علاوه طیف گسترده‌ای از علائم در بالغین سالم وجود دارد (از علائم کلاسیک آنفلوانزا تا بیماری خفیف یا عفونت بدون علائم).
تب:
تب یافتۀ بالینی بسیار مهمی است، تب معمولاً به سرعت تا ۸/۳۷ الی ۴۰ درجۀ سانتیگراد بالا رفته و اغلب در شروع بیماری به ۴۱ درجۀ سانتیگراد میرسد و همراه با افزایش علائم عمومی است. تب معمولاً مداوم بوده اما میتواند منقطع باشد (به خصوص اگر داروهای ضد تب تجویز شده باشد). در روز دوم یا سوم بیماری افزایش درجۀ حرارت معمولاً ۵/۰ تا ۱ درجه کمتر از روز اول میگردد و علائم عمومی کاهش می‌یابد. عموماً دورۀ تب ۳ روز است اما ممکن است ۴ تا ۸ روز طول بکشد. در تعداداندکی از بیماران، پیک دوم تب در روز سوم یا چهارماتفاق میافتد.
بیماری آنفلوانزای نوع B ممکن است تا اندازه‌ای خفیفتر از بیماری آنفلوانزای نوع A باشد. عفونت آنفلوانزای نوع C به شکل سرماخوردگی بدون تب دیده میشود.
در دو انتهای طیف سنی، تفاوتهای عمده در بروز آنفلوانزا وجود دارد. خروسک همراه با عفونت ویروس آنفلوانزا فقط در کودکان روی میدهد. در میان بالغین مسن، تب یافته بسیار شایع و ثابتی است اگر چه شدت پاسخ به تب ممکن است کمتر از کودکان و بالغین جوان باشد. عوارض ریوی در بالغین مسن بسیار شایعتر از هر گروه سنی دیگری است.
بیماری آنفلوانزای بدون عارضه به طور کلی یک بیماری خود محدوده شونده است. بهبودی به سرعت ایجاد میشود اما بسیاری از بیماران کاهش قوای جسمانی یا انرژی را برای یک هفته یا بیشتر دارند.
افتراق آنفلوانزا از سرماخوردگی:
علائم بالینی آنفلوانزا سرماخوردگی
علائم پیش درآمد ندارد یک روز یا بیشتر
شروع ناگهانی تدریجی
تب ۳/۳۸ تا ۳۹ درجه سانتیگراد در بالغین نادر
سردرد ممکن است شدید باشد نادر
درد عضلانی معمولاً وجود دارد و اغلب شدید متوسط
خستگی مفرط معمولاً وجود دارد هرگز
خستگی/ضعف ممکن است
بیشتر از دو هفته باشد متوسط
ناراحتی گلو شایع گاهی اغلب
عطسه گاهگاهی معمولاً وجود دارد
التهاب بینی گاهگاهی معمولاً وجود دارد
سرفه معمولاً وجود دارد و خشک متوسط و منقطع/ مزاحم
واکسن آنفلوانزا:
در جمعیتی که در معرض خطر عوارض شدید بیماری انفلوانزا است اثر واکسیناسیون در کاهش بستری و مرگ شناخته شده است. آنتی بادی تولید شده در بدن در مقابل یک نوع یا زیرگونۀ آنفلوانزا، در مقابل سایر انواع و زیر گونه‌ها اثر محافظتی ندارد و واکسن سالیانه براساس سوشهای غالب شناخته شده ویروسی انفلوانزای همان سال تهیه میگردد و بنابراین ذخیرۀ واکسن جهت چندین سال منطقی نمیباشد. تهیۀ واکسن سالیانه محدود بوده و در همۀ نقاط دنیا به یک اندازه در دسترس نمیباشد. دو نوع واکسن شامل ویروسهای کشته شده یا غیرفعال (به شکل تزریقی) و ویروسهای زندۀ ضعیف شده به شکل اسپری جهت استفاده از طریق بینی هم اکنون در دسترس میباشد.
واکسنهایی که از سوشهای شایع همان سال تهیه شده اند در افراد سالم ۷۰ تا ۹۰ درصد در پیشگیری از بیماری مؤثر میباشند. همچنین موارد بستری ناشی از آنفلوانزا را تا ۵۰ درصد کاهش میدهد.
زمان ایده آل برای واکسیناسیون در نیمکرۀ شمالی از شهریور تا نیمۀ مهر ماه میباشد (ایران در نیمکره شمالی واقع می باشد) و در نیمکره جنوبی از نیمۀ خرداد تا نیمۀ مهر ماه است. به طور متوسط حدود دو هفته طول میکشد تا پاسخ محافظتی آنتی‌بادی پس از واکسیناسیون در بدن فرد حاصل شود.
• بطور کلی واکسن آنفلوانزا جهت گروههای در معرض خطر (که ابتلا به آنفلوانزا در آنان با عواقب سنگینتری همراه است) و گروههای در معرض تماس (که به دلیل مشاغل خاص، بیشتر در معرض ابتلاء به بیماری قرار دارند) تجویز میگردد.
• از آنجایی که تولید واکسن در دنیا محدود است و تنها ۵ %جمعیت جهان دسترسی به واکسن دارند لذا باید واکسن را مطابق اندیکاسیون تجویز کرد.
افراد “در معرض خطر” بیماری انفلوانزا شامل:
۱ – بیماران ضعیف و ناتوان
۲ – سالمندان (افراد بالای ۵۰ سال)
۳ – ساکنین آسایشگاهها و کارکنان آن
۴ – بیماران مبتلا به بیماریهای مزمن (ریوی، قلبی عروقی، کلیوی و متابولیک)
۵ – کارکنان حرفه های پزشکی و بهداشتی، بالاخص افراد در تماس مستقیم با بیمار
۶ – خانمهای بارداری که سه ماهۀ دوم و سوم حاملگی آنان مقارن با فصل شیوع آنفلوانزا میباشد
۷ – کودکان و نوجوانان ۶ ماهه تا ۱۸ ساله‌ای که تحت درمان طولانی مدت با آسپرین میباشند
۸ – مراقبین و سایر اعضاء خانوادۀ بیمارانی که جزو گروه در معرض خطر به حساب می‌آیند
۹ – کودکان ۶ ماه تا ۵۹ ماه
افراد “در معرض تماس” بیماری آنفلوانزا شامل:
۱ – شاغلین مراکز بهداشتی و درمانی (مراکز ارائه کنندۀ خدمات بهداشتی و درمانی)
۲ – نیروهای درمانی خدمت دهنده در منازل افراد در معرض خطر
۳ – اعضای خانواده (شامل کودکان) افراد در معرض خطر
۴ – شاغلین در اورژانسها
۵ – شاغلین در مراکز گردشگری که در تماس نزدیک با افراد در معرض خطر میباشند
واکسیناسیون گروههای فوق برای کاهش سرایت ویروس آنفلوانزا به افرادی که جزو افراد در معرض خطر هستند توصیه میگردد.
“واکسیناسیون مادر منعی جهت شیردهی به نوزاد نمیباشد.”
روش و میزان تجویز واکسن:
راه تزریق واکسن بر حسب راهنمایی کارخانۀ سازنده، به صورت زیر جلدی یا عضلانی عمیق (ناحیۀ عضله دلتوئید در بزرگسالان و ناحیۀ قدامی خارجی ران در کودکان زیر ۲ سال) میباشد. میزان یک نوبت واکسن در هر سال (اوایل پاییز) از واکسن کشته شده به نظر میرسد برای بالغین کافی باشد. میزان دوز واکسن در بالغین و کودکان بالای ۱۳ سال یک دوز ۵/۰ میلیلیتری و در کودکان گروه سنی ۱۲-۳ سال که برای اولین بار واکسن را دریافت میکنند ۲ دوز ۵/۰ میلیلیتری به فاصلۀ ۶-۴ هفته و در کودکان ۶ ماهه تا ۳ ساله که برای اولین بار واکسن را دریافت مینمایند ۲ دوز ۲۵/۰ میلیلیتری به فاصلۀ ۶-۴ هفته میباشد.
• واکسن آنفلوانزا باید در دمای ۸-۲ درجۀ سانتیگراد در طبقۀ میانی یخچال مخصوص واکسن نگهداری شود.
• واکسنی که در ایران مورد استفاده قرار می گیرد شامل ویروسهای کشته شده یا غیرفعال بوده و به شکل تزریقی می باشد.
پیامد های نامطلوب متعاقب واکسیناسیون با واکسن آنفلوانزا:
این واکسن عموماً عارضۀ چندانی ندارد. افرادی که به تخم مرغ حساسیت دارند نباید این واکسن را دریافت نمایند. زیرا این واکسن از ویروسهای رشد یافته در محیط تخم مرغ تهیه میگردد. همچنین افرادی که به اجزای واکسن حساسیت دارند نیز با نظر پزشک باید واکسینه شوند.
شایعترین عارضۀ جانبی این واکسن احساس سوزش در ناحیۀ تزریق واکسن میباشد. در ۲۵ درصد موارد قرمزی و اندوراسیون (سفتی) موضعی و حالت کسالت و درد عضلانی (به مدت ۲ – ۱روز) مشاهده میشود. ۱ تا ۲۰ درصد موارد به دنبال واکسیناسیون تب و علائم عمومی ایجاد میشود که ۸ تا ۱۲ ساعت پس از تزریق به حداکثر شدت خود میرسد.
عوارض جدی مانند واکنشهای حساسیتی شدید و یا سندرم گیلنباره (کمتر از یک تا دو مورد در یک میلیون دریافت کنندۀ واکسن) ندرتاً دیده میشود.
تزریق واکسن آنفلوآنزای چهار ظرفیتی با نام تجاری lnfluvac tetra ۲۰۱۹_۲۰۲۰ برای کودکان زیر سه سال ممنوع است.
این واکسن که ساخت کمپانی هلند است مجوز استفاده در کودکان زیر سه سال را ندارد و تنها برای بزرگسالان و کودکان بالای سه سال قابل استفاده است. استفاده از سایر برند‌های واکسن آنفلوآنزا از جمله واکسن سه ظرفیتی و همچنین واکسن چهار ظرفیتی ساخت کمپانی سافونی پاستور فرانسه در صورتی که از مجاری قانونی وارد کشور شوند مانعی وجود ندارد.
