هفته اول تولد نوزاد (نوزاد تازه متولد شده)
الان نوزاد تازه به دنیا آمده است. اولین ساعت تولد نوزاد بهترین ساعت برای شروع شیردهی و تماس پوست با پوست مادر و نوزاد است نوزاد کاملا هوشیار است و گریه میکند تا کیسههای هوایی ریه پر از هوا شوند و سپس، نوزاد دنبال سینه مادر میگردد تا شیر بخورد. به همین جهت، ساعت اول تولد، ساعت تماس پوستی مادر و نوزاد و شیردهی ساعت اول است که با کمک پرسنل بیمارستان انجام میشود. در اولین ساعت تولد نوزاد کاملاً هوشیار است و به محیط آگاه. بنابراین استفاده از سینه مادر برای شیردهی بسیار مهم است.
پس از ساعت اول تولد، مادر و نوزاد با هم به بخش پس از زایمان منتقل شده و در کنار هم میمانند و بعد از یک تا دو روز مادر و نوزاد در صورت عدم مشکل با هم مرخص میشوند. لحظۀ به یادماندنی دیدن روی نوزاد توسط پدر و مادربزرگ و پدربزرگ بسیار برای مادر و پدر مهم و خوشحال کننده است.
موقع تولد
نوزاد در موقع تولد توانایی حرکت پاها دستان را دارد و معمولاً در حالت جنینی است یعنی دستها و پاها خم هستند. درجه حرارت نوزاد باید چک شود زیرا نوزاد در محیط خیس بوده و سریعاً ممکن است دمای بدن خود را از دست دهد. پوشش نوزاد و خشک کردن نوزاد در لحظه تولد بسیار مهم است و تماس پوست با پوست مادر و نوزاد دمای بدن نوزاد را حفظ میکند. جالب است که نوزاد فاصله ۱۹ سانتی متری یعنی؛ فاصله بین سینه مادر و چشمان مادر را کاملا میبیند. بنابراین نوزادی که در حال شیر دادن توسط مادر است صورت مادر را به خوبی میبیند و از دیدن صورت مادر لذت میبرد.
وزن متوسط نوزاد در بدو تولد ۲۵۰۰ تا ۴۰۰۰ گرم، قد متوسط بین ۴۵ تا ۵۳ سانتی متر و دور سر ۳۳ تا ۳۷ سانتی متر میباشد. نوزاد قادر به مکیدن سینۀ مادر، گریه کردن، سکسکه کردن و آروغ زدن میباشد. بعد از ترخیص نوزاد از بیمارستان نوزاد باید در ۳ تا ۵ روزگی مجدداً توسط پزشک ویزیت شود. مهمترین مسئله بعد از تولد نوزاد سالم شیردهی است.
از آنجایی که ممکن است شیردهی موفقیت آمیز نباشد یا شیر مادر کم باشد و یا نوزاد قادر به مکیدن کافی سینۀ مادر نباشد ممکن است نوزاد دچار کم آبی و کم شدن ادرار گردد. بنابراین اگر نوزاد با شیر مادر تغذیه میشود که بهترین شیر برای نوزاد است باید توسط مشاور شیردهی و پزشک ویزیت شود تا مادر و نوزاد از شیردهی دچار مشکل نشوند، زیرا اگر مادر خوب شیر ندهد خودش دچار مشکل احتقان سینه و مشکلات دیگر خواهد شد. علاوه بر اینکه نوزاد هم دچار کم آبی و از دست دادن وزن بدن میشود.
روز دوم تا پنجم تولد
در طی روزهای دوم تا سوم تولد به علت فیزیولوژی بدن نوزاد و همچنین حجم کم آغوز، نوزاد دچار از دست دادن وزن میشود که این از دست دادن وزن تا ۷ درصد وزن بدن و حتی تا ۱۰ درصد طبیعی است. به طوری که نوزادی که با وزن سه کیلوگرم متولد شده حتی ممکن است ۳۰۰ گرم از وزن خود را از دست بدهد. البته از دست دادن وزن زیاد به مقدار ده درصد و بیشتر باعث کم آبی شدید و افزایش سدیم خون و تشنج میشود. همچنین این نوزادان ممکن است دچار زردی شوند و نیاز به بستری در بیمارستان و تجویز آنتی بیوتیک و سرم وریدی باشد.
به هر حال روزهای دوم تا پنجم روزهای بسیار مهمی از نظر نحوۀ شیر دادن، زردی نوزاد، از دست دادن وزن، نحوه ادرار و مدفوع و تعداد دفعات آن است. بعد از روز سوم و چهارم به تدریج شیرمادر بیشتر شده و نوزاد شروع به افزایش وزن میکند. دفعات ادرار به ۵ تا ۶ بار در روز و دفعات مدفوع به سه تا هشت بار در روز ممکن است برسد. نوزاد در این روزها باید حتماً توسط پزشک یا کادر بهداشتی ویزیت و از نظر وزنگیری و زردی ارزیابی شود. دمای منزل باید حدود ۲۴ درجه باشد و گرمای زیاد باعث بیحال شدن نوزاد و کمآبی میشود.
پایان هفته اول
در پایان هفتۀ اول نوزاد به وزن تولد میرسد و بعد از آن شروع به افزایش وزن از وزن تولد میکند. افزایش قد و دور سر نیز بعد از اتمام هفتۀ اول اتفاق میافتد. نوزاد به تدریج به محیط خانه عادت کرده اما ممکن است سیکل خواب و بیداری نامنظمی داشته باشد. یعنی ممکن است ساعتهای زیادی از روز خواب باشد و در شب بیدار بماند. اگر نوزاد شیر مادر میخورد، شیر مادر باید برحسب تقاضای نوزاد باشد. اما اگر نوزادی بعد از ۳ یا ۴ ساعت بیدار نشد، باید نوزاد را از خواب بیدار کرد.
نوزادی که به هر علتی شیر خشک میخورد، باید هر ۲ تا ۳ ساعت توسط شیر خشک تغذیه شود. شیشه شیر نوزاد باید روزی دو بار در آب جوش جوشانده شود تا آلوده نشود.
اگر نوزادی توسط شیر مادر تغذیه میشود نباید برای نوزاد از شیشه شیر برای تغذیه استفاده کرد. زیرا مکیدن شیشه شیر با مکیدن سینه مادر تداخل ایجاد کرده و در نهایت نوزاد سینۀ مادر را نمیگیرد. اگر نوزاد شیر مادرخوار به علت کمبود حجم شیر مادر نیاز به شیر مصنوعی دارد، شیر مصنوعی یا شیر خشک باید با قطره چکان، سرنگ یا فنجانک به نوزاد داده شود. اگر نوزاد شیر خشک میخورد، باید هر سه ساعت ۳۰ سیسی به نوزاد شیر خشک داد.
شیردهی نوزاد در هفتۀ اول
در هفتۀ اول تولد اغلب نوزادان دوست دارند به صورت مکرر با شیر مادر تغذیه شوند. تقاضای شیر به صورت مکرر به خاطر تنظیم حجم شیر به اندازۀ نیاز نوزاد میباشد مادر باید به نیازهای نوزاد پاسخ بدهد. در صورت ترشح کم شیر نوزاد به شدت بیقرار شده، دهان خشک و وزن نوزاد کاهش مییابد، اما در صورت شیر مناسب مادر و با حجم کافی نوزاد بعد از دو روز اول شروع به افزایش وزن کرده و حدود ۷ تا ۱۰ روزگی به وزن تولد میرسد. شیردهی نوزاد باید بر حسب تقاضای نوزاد باشد نه بر اساس ساعت، اما اگر نوزاد تا ۳ ساعت بیدار نشد باید نوزاد را بیدار کرده و به او شیر داد. بعد از یک ماهگی نوزاد ممکن است در شب، ۵ ساعت پشت سرهم بخوابد و نیاز به بیدار کردن نوزاد برای شیردهی نیست.
از کجا بفهمیم شیر مادر برای نوزاد کافی است؟
در روزهای اول یکی از مهمترین دغدغۀ مادران کافی بودن شیر مادر برای نوزاد است. زیرا در روزهای اول که حجم شیر کم است و باندینگ بین مادر و نوزاد به خوبی اتفاق نیفتاده و خیلی از اوقات خود مادر بیحال است بنابراین ممکن است شیردهی به صورت کافی برای نوزاد اتفاق نیفتد.
نوزاد در روز اول و دوم روزی سه بار و سپس از روز سوم و چهارم روزی شش بار باید ادرار داشته باشد. وجود مواد نارنجی و خونی روی پوشک نشاندهندۀ کم آبی نوزاد است. در صورت وجود مواد نارنجی روی پوشک باید شیردهی ارزیابی مشاوره انجام شود و در صورت نیاز نوزاد با شیر اضافی تغذیه گردد.
علاوه بر تعداد دفعات ادرار دفعات مدفوع نیز مهم است. نوزادی که به خوبی تغذیه میشود از روزی یک تا دو دفعه تا ده بار در روز ممکن است داشته باشد. عدم دفع در هفته اول ممکن است ناشی از بیماری هیرشپرونگ یا انسداد روده باشد و والدین باید حتماً به آن دقت لازم داشته باشند. رنگ مدفوع نوزاد در روزهای اول سیاه رنگ و قیری است و بعد از سه روز مدفوع حالت انتقالی و سبز پررنگ و سپس زرد رنگ خواهد شد. یبوست نوزاد حول و حوش یک تا دو ماهگی طبیعی است اما یبوست در هفته اول غیر طبیعی تلقی میشود.
معیار دیگر برای کافی بودن شیر مادر وزنگیری نوزاد است همانطور که گفتم از دست دادن وزن بیش از ۷ درصد در روزهای اول غیرطبیعی است و نشان دهندۀ کمبود شیر مادر است.
معیار دیگر خوشحال بودن و سرحال بودن نوزاد و راضی بودن نوزاد بعد از شیردهی است.
خواب نوزاد در هفتۀ اول
نوزاد تازه به دنیا آمده تا هفتۀ اول اغلب ساعتهای روز و شب در خواب است. البته برای نوزادان، سیکل خواب و بیداریِ منظم معنایی ندارد اما اغلب نوزادان در هفته اول حدود ۱۰ ساعت در روز و ۱۰ ساعت در شب میخوابند و در کل ۲۴ ساعت، ۲۰ ساعت را در خواب به سر میبرند. اما این سیکل خواب و بیداری به صورت منظم نیست و ممکن است برخی نوزادان از این سیکل ۲۰ ساعت تبعیت نکنند و خواب کمتری داشته باشند یا بیقرارتر باشند.
اغلب نوزادان زیر سینۀ مادر یا در آغوش مادر به خواب میروند.
نوزادانی که خیلی گرم نگه داشته میشوند بیشتر خواب آلود شده و دچار کم آبی شده و وزن کافی نخواهند گرفت و حتی ممکن است دچار زردی شوند. برای همین محیط گرم برای نوزاد خیلی خوب نیست. دمای منزل باید در حدود ۲۴ درجه باشد تا نوزاد دچار کمآبی و خوابآلودگی نشود. نوزاد تازه متولد شده فرق بین شب و روز را نمیداند بنابراین ممکن است که روزها در خواب و شبها بیدار باشد.
– همیشه نوزاد را به پشت بخوابانید خواباندن به پهلو یا به شکم ریسک مرگ ناگهانی نوزاد را افزایش میدهد و اصلاً توصیه نمیشود.
– جای خواب نوزاد نباید خیلی گرم و نرم باشد نرم بودن بیش از حد جای خواب نوزاد باعث افزایش ریسک مرگ ناگهانی نوزاد میشود.
– نکتۀ دیگر برای خواب نوزاد این است که قبل از خواب حتماً نوزاد آروغگیری شود تا شیر در خواب نوزاد را خفه نکند.- استفاده از یک پتوی سبک روی نوزادی که خوابیده کافی است و پتوی سنگین در تنفس نوزاد اختلال ایجاد میکند.
– سیگار کشیدن والدین نیز ریسک مرگ ناگهانی شیرخوار را افزایش میدهد. بنابراین والدینی که نوزاد دارند باید از کشیدن سیگار اجتناب کنند.
واکسیناسیون بدو تولد
اولین واکسن های نوزاد در بدو تولد که موقع ترخیص از بیمارستان به نوزاد تزریق میشود شامل واکسن ب ث ژ، هپاتیت ب و قطرۀ فلج اطفال است. این واکسنها در موقع تزریق عوارضی ندارند و فقط واکسن ب ث ژ مدتها بعد ممکن است ترشح و زخم روی آن ایجاد شود. از عوارض دیگر واکسن ایجاد تودۀ قابل لمس زیر بغل چپ نوزاد است که آدنیت گفته میشود. این واکسن ها تب ایجاد نمیکنند. واکسن بعدی نوزاد در دو ماهگی تزریق خواهد شد.
غربالگری شنوایی
همۀ نوزادان متولد شده باید در بدو تولد غربالگری شنوایی شوند. این غربالگریها معمولاً ۳ تا ۵ روزگی و به صورت رایگان در مراکزی که از قبل مشخص شده و در اختیار والدین قرار داده میشود انجام میگیرد. انجام این تست بسیار لازم و ضروری است تا اگر نوزادی تست غربالگری مثبت داشته باشد تستهای تکمیلی برای ارزیابی شنوایی نوزاد انجام شود و درمان به موقع در نوزادانی که ناشنوایی دارند باعث شده است که در حال حاضر تمامی نوزادان ناشنوا از نعمت شنوایی با استفاده از سمعک یا کاشت حلزون برخوردار باشند.
غربالگری پاشنه پا از نظر تیروئید و فنیل کتونوری
همۀ نوزادان متولد شده در ۳ تا ۵ روز اول تولد غربالگری پاشنۀ پا (از نظر کم کاری مادرزادی تیروئید و نیز بیماری فنیل کتونوری) دارند. برخی از نوزادان نیاز به تکرار آزمایش در ۱۵ روزگی ۴۵ روزگی و دو و نیم ماهگی دارند که توسط مرکز بهداشت به ایشان گفته میشود. غربالگری تیروئید بسیار مهم است و باعث میشود از عقبماندگی ذهنی نوزادان که کمکاری تیروئید دارند پیشگیری شود. این غربالگری در مراکز بهداشتی-درمانی منتخب هر شهر انجام میشود.
غربالگری بینایی
غربالگری بینایی فقط برای نوزادان نارس با وزن تولد کمتر از ۲ کیلوگرم سن حاملگی کمتر از ۳۴ هفته انجام میشود. بقیۀ نوزادان نیاز به غربالگری بینایی ندارند، اما معاینۀ چشم در بدو تولد توسط متخصص اطفال در بیمارستانها انجام میگردد.
بازتاب: نوزاد یک هفتهای و شرایط نگهداری آن | خواب، تغذیه، ادرار و ... در نوزاد